ملاحظات اخلاقی و حقوقی در کاربرد محصولات تراریخته با نگاهی به قانون ملی ایمنی زیستی

زمینه: از زمان پیدایش محصولات تراریخته، با وجود منافعی که برای کاربرد آنها تعریف شده است، همواره پرسشهایی جدی نیز در زمینۀ پیامدهای مصرف آنها برای سلامت اکوسیستم‏ها و انسان وجود داشته است. بر همین اساس، تولید، کاربرد و تجارت محصولات تراریخته دارای ابعاد گوناگون، پیچیده و گاه متناقضی است که همین امر موجب تدوین قوانین داخلی و معاهدات بین‌المللی مختلفی طی دو دهۀ گذشته در سطح جهان شده است.   روش کار: روش کار: هدف از این پژوهش، بررسی ملاحظات اخلاقی و حقوقی در قوانین ایمنی زیستی در جهان، به ویژه قانون ملی ایمنی زیستی در ایران است. به همین منظور، با استفاده از داده‏های موجود، موارد فوق‏الذکر در قوانین کشورهای مختلف مورد مطالعه قرار گرفت.   نتیجه‌گیری: در بسیاری از کشورهای جهان، نظیر کشورهای اتحادیۀ اروپا، ژاپن و مالزی، دستورالعمل‏هایی برای کاربرد و تجارت این محصولات تدوین شده و اعمال می‏شود. ابهامات فراوانی در مورد جنبه‏های اخلاقی کاربرد محصولات تراریخته از سوی برخی دانشمندان مطرح شده است که مهمترین آنها جواز تغییر ماهیت یک موجود زنده توسط انسان است. برای داوری در مورد  اخلاقی بودن دست‏ورزی ژنها باید به تعدادی پرسش پاسخ داد. با وجودی که ایران هنوز به شکل رسمی جزء تولیدکنندگان این محصولات به شمار نمی‏رود، اما انتظار می‏رود طی چند سال آینده به تولیدکنندگان و مصرف‏کنندگان آن ملحق شود. با این حال، قانون ایمنی زیستی مصوب سال 1388 در ایران دارای نواقص حقوقی در زمینۀ ایجاد نظام حقوقی مدون و حاکم بر این محصولات است. قسمت عمده این ایرادات مربوط به مهمترین بحث یعنی لزوم قوانین مربوط به محصولات تراریخته و مسؤولیت اشخاص خاطی است. عمده‏ترین ایراد قانون ایمنی زیستی ایران در مقایسه با قوانین بین‏المللی، بحث مسؤولیت محض و شیوه جبران خسارات زیان‏دیده است که در قانون ایمنی زیستی ایران، گرایش به شیوه‏های مرسوم اثبات تقصیر در نظام مسؤولیت مدنی دارد؛ در حالی که لزوم حمایت از زیان‏دیده در مقابل تولیدکنندگان و متصدیان که اغلب قدرت بیشتری در اختیار دارند و قادر به بیمه مسؤولیت خود نیز می‏باشند، مبتنی ساختن خسارات بر مسؤولیت محض را ضروری می‏ نماید